PGS.TS Lê Bạch Mai: Cứ 100 trẻ có 5 trẻ béo phì, nguy cơ mắc nhiều bệnh khi lớn

Các bác sĩ cho biết, béo phì ở lứa tuổi trẻ sẽ là những nguy cơ tiềm ẩn của nhiều loại bệnh tật không lây nhiễm ở tuổi trưởng thành như các bệnh về đái tháo đường, bệnh tim mạch, một số bệnh ung thư...

Chỉ lo con gầy, ít quan tâm đến chiều cao

PGS.TS Lê Bạch Mai – Nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết, có một thực tế là nhiều bố mẹ chỉ quan tâm đến cân nặng mà ít quan tâm đến chiều cao của con. Thừa cân, béo phì được tính theo chỉ số tương quan giữa cân nặng và chiều cao theo chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Nếu nó lớn hơn +1 SD hoặc +1 Z-score (bảng chuẩn tương quan cân nặng với chiều cao) thì bị coi là thừa cân, và lớn hơn +2 SD thì được coi là béo phì. Vì vậy, PGS. Mai khuyên các bậc phụ huynh ngoài để ý cân nặng cần phải quan tâm đến chiều cao của trẻ nữa thì có thể biết được thể trạng của con mình và phát hiện sớm thừa cân, béo phì để có giải pháp phòng ngừa.

PGS. Mai cảnh báo, hiện nay, quá trình thừa cân béo phì đang gia tăng nhanh chóng. Nhất là ở khu vực thành phố, và những nơi chuyển đổi từ xã, phường lên quận, do thay đổi lối sống sinh hoạt dễ làm cho trẻ bị thừa cân, béo phì. Tỷ lệ hiện nay đối với trẻ em dưới 5 tuổi là 4,8%, nghĩa là cứ 100 trẻ là có 5 trẻ bị thừa cân, béo phì. Độ tuổi thừa cân béo phì nhiều nhất là độ tuổi đi học. Ở độ tuổi này, các cháu bị thừa cân béo phì nhiều nhất, đặc biệt ở Hà Nội, TP.HCM. Đặc biệt ở TP.HCM, ở một số trường điểm, quận nội thành, tỷ lệ trẻ thừa cân béo phì có thể xấp xỉ 30-40%.

PGS.TS Lê Bạch Mai.

Theo PGS. Mai, béo phì liên quan đến yếu tố gene chuyển hóa mỡ, nó không được kích hoạt một cách bình thường. Nếu cứ nghĩ do lý do di truyền thì hầu như chúng ta sẽ không làm gì cả. “Di truyền là điều chúng ta không thể thay đổi được. Điều quan trọng hơn là những yếu tố liên quan tới thừa cân, béo phì chúng ta có thể thay đổi được như chế độ ăn của trẻ, vận động, và dinh dưỡng thuở ấu thơ. Nhiều khi nhiều phụ huynh không để ý đến thời kỳ mang thai, cứ thích đẻ những em bé có cân nặng, trọng lượng sơ sinh càng to càng tốt, hoặc thậm chí để cho trẻ suy dinh dưỡng từ giai đoạn rất sớm. Đó là những yếu tố thuận lợi, yếu tố nguyên nhân dẫn đến thừa cân béo phì ở giai đoạn tiếp theo trong cuộc đời trẻ.

Nếu chúng ta để trẻ bị suy dinh dưỡng bào thai thì rất có thể trẻ bị thừa cân béo phì ở giai đoạn tiểu học và thậm chí trưởng thành có thể bị một số bệnh mạn tính không lây khác kèm theo. Chúng ta cần quan tâm đến yếu tố nguyên nhân mà chúng ta có thể tác động, can thiệp, đổi thay được, chúng ta sẽ đem lại tình trạng dinh dưỡng tốt nhất cho con mình”- PGS. Mai nói.

Có nên cắt giảm khẩu phần ăn khi con béo phì?

Nhiều cha mẹ do quá lo sợ cân nặng của con mà cắt giảm tối đa khẩu phần ăn của trẻ, điều này liệu có nên không? Về vấn đề này, PGS. Mai cho rằng, nếu trẻ quá thừa mỡ, thì cần phải cân đối dinh dưỡng. Nên hạn chế đồ ăn nhanh như KFC, trà sữa, đường chuyển hóa nhanh, những thực phẩm này thậm chí làm cho trẻ chưa thừa cân đã béo phì, tỷ lệ % mỡ cơ thể đã lớn. Đôi khi ăn thực phẩm nhanh làm tích mỡ nhiều, làm ảnh hưởng tới sức khỏe của trẻ như đề kháng kém, dễ ốm, như viêm phổi phế quản, do phế quản bị lấp bởi mỡ làm không khí đi vào kém đi.

Chuyên gia dinh dưỡng cũng khuyến cáo việc kiểm soát bữa ăn của trẻ lành mạnh, khi vào hấp thu từ từ giúp trẻ có đường huyết ổn định, chứ không nên no dồn đói góp. Khi trẻ đói, trẻ có thể ăn đến 130% nhu cầu, khi ăn quá nhanh, gan chưa kịp chuyển hóa thành đường. Phải chuẩn bị rau cho các em để hấp thu từ từ. Và chú ý đến thời gian ăn, rất quan trọng. Trẻ thừa cân béo phì có khi ăn 5-10 phút đã hết cả bữa ăn, làm trẻ chưa thấy no.

Nên duy trì thời gian ăn 20-25 phút. Trình tự xếp đặt món ăn trong một bữa quan trọng, làm dạ dày trẻ lấp đầy. Uống một cốc nước giúp trẻ tiêu hóa, lấp đầy dạ dày, rồi ăn thức ăn kèm rau và cơm. Nên ăn cơm từ từ, không nên ăn quá nhanh.

Ảnh minh hoạ.

Bữa ăn phụ huynh phải chuẩn bị đa dạng thực phẩm, rau cần có nhiều màu, mới đáp ứng nhu cầu. Bữa ăn đa dạng tạo màu sắc khác nhau và bổ sung dinh dưỡng đa dạng bởi không thực phẩm nào tốt tất cả, để giúp bé có đủ vitamin để giúp cho tăng trưởng, phát triển khung xương.

Việc chia số bữa trong ngày rất quan trọng. Không nên để trẻ mất bữa. Trẻ bình thường ăn 3 bữa, thì thừa cân béo phì nên chia nhỏ bữa ăn, dàn ra thành 4-5 bữa giúp đường huyết trẻ ổn định. Chứ trẻ thèm ăn thì sẽ ăn vô tội vạ. Ăn quá nhanh gan không kịp chuyển hóa khiến trẻ không có cảm giác no, không duy trì đường huyết thì khiến trẻ khó vận động, tiếp thu bài không tốt ở trên lớp.

Khuyến khích trẻ vận động, làm việc nhà, tiếp xúc với thiên nhiên 60 phút 1 ngày để giúp trẻ tiêu hao năng lượng nhiều hơn. Khi trẻ tập luyện, nên cho trẻ ăn đạm để phát triển cơ thay vì cho ăn đồ ngọt, đồ ăn nhanh khiến trẻ càng tích mỡ và béo hơn. Bởi khi chuyển hóa chất đạm giúp trẻ phát triển cơ. Vì vậy phải kết hợp giữa chế độ ăn và tập luyện đúng cách, để giúp trẻ tiêu mỡ nhưng tăng phát triển cơ.

Đối với đứa trẻ, khi tập luyện, không nên đưa nước ngọt hay kẹo cho trẻ, bởi làm trẻ càng tăng mỡ, mà nên khích lệ trẻ. Trẻ béo phì bắt chạy quá sức có thể dẫn đến bệnh cơ xương khớp. Khi trẻ béo phì cần điều chỉnh chế độ ăn trước đã rồi sau đó mới tính đến tập luyện, bởi nhiều trẻ béo phì có nhịp tim không phù hợp, nếu vận động nặng thì không tốt. Khi trẻ tập luyện, cần có sự giải thích động viên, điều chỉnh phù hợp để kiểm soát cảm giác đói.

PGS.TS. Nguyễn Thị Diệu Thúy, Trưởng Bộ môn Nhi, Trường ĐH Y Hà Nội cho biết, trong quá trình điều trị, rất nhiều phụ huynh than thở rằng con mình trông to khỏe vậy nhưng rất hay ốm. Thực chất đúng là quan niệm chung của chúng ta là trẻ thừa cân thì khỏe mạnh, đề kháng tốt nhưng không phải như vậy những trẻ có cân nặng thừa thì các triệu chứng thường ẩn khiến chúng ta chủ quan nghĩ là trẻ khỏe mạnh.

Ví dụ, trong bệnh hô hấp những trẻ bị viêm tiểu phế quản mà béo phì thì nguy cơ nặng hơn những trẻ khác, những trẻ béo phì bị tiêu chảy thì các dấu hiệu mất nước bị phai mờ đi, ẩn vì vậy không tiên lượng được vì lượng mỡ quá dầy không nhận thấy dấu hiệu mất nước của trẻ cho nên bệnh nhân chủ quan, bố mẹ cũng chủ quan nhân viên y tế cũng chủ quan dẫn đến những hậu quả nặng nề. Béo phì hậu quả thì dài hơn chứ không phải trước mắt cấp tính. Những trẻ đó mắc bệnh mạn tính thì về lâu dài hậu quả nặng hơn cho cả xã hội. Cần có chiến lược cả song hành suy dinh dưỡng và béo phì vì sẽ có những hậu quả nặng nề về sau.

TS.BS Nguyễn Thị Việt Hà - Trưởng khoa Tiêu hóa, Bệnh viện Nhi Trung Ương cũng nhấn mạnh, Việt Nam đang đối mặt với hai vấn nạn kép như trước đây mình đối mặt với tình trạng suy dinh dưỡng nhưng nay đã phải đối mặt với tình trạng béo phì. Ở trẻ suy dinh dưỡng thì gánh nặng là nhiễm khuẩn còn béo phì thì gánh nặng bệnh tật nhất là các bệnh lý không lây nhiễm. Những bệnh lý này thường gặp ở trẻ đang còn ở bậc tiểu học. Tỷ lệ bệnh lý tim mạch, gan thận... gia tăng nhiều về sau này.

Nếu trẻ bị béo phì từ nhỏ mà không có những điều chỉnh phù hợp thì các bé sẽ trở thành người béo phì sau này và điều ghi nhận thấy chưa thấy rõ các bệnh lý tim mạch ở trẻ nhỏ, tiểu đường nhưng ở người lớn tỷ lệ tim mạch, tăng mỡ máu hay tiểu đường... gia tăng nhiều. Dấu hiệu béo phì ở trẻ thì cần phải theo dõi cân nặng, chiều cao là yếu tố chính xác ở trẻ. Trẻ béo phì thì sức phàm ăn sẽ lớn hơn so với trẻ khác, lúc nào trẻ cũng đói, thèm ăn. Thậm chí trẻ béo phì còn ăn vụng cả cơm nguội và ngay thức ăn mà chúng ta nghĩ là trẻ không thích. Trẻ béo phì thích ngồi một chỗ, ngại vận động, trẻ thích trò chơi tĩnh tại hơn việc chạy nhảy, ngại các trò vận động như đi bộ, nhìn kém hơn. Trẻ béo phì còn có sự ảnh hưởng đến tâm lý, ngại giao tiếp, đến trường, trẻ càng thu mình càng tập trung vào việc ăn uống.

Về việc có nên dùng thuốc giảm cân cho trẻ béo phì hay không, các bác sĩ cho rằng, điều trị thừa cân, béo phì với trẻ thì thứ nhất phải là dinh dưỡng; thứ hai là tập luyện; thứ ba là bệnh béo phì liên quan đến dinh dưỡng nhưng cũng có một số bệnh lý rối loạn nội tiết chuyển hóa. Bố mẹ cần tư vấn của bác sĩ để loại bỏ bệnh lý, điều trị thừa cân béo phì cho trẻ. Nếu dùng thuốc cần có sự tư vấn của bác sĩ, không tuỳ tiện sử dụng.

Dương Hải