BS Trí Đoàn giải mã những “truyền thuyến” về tiêm vaccine cho trẻ (2)

1. Những thông tin về những biến chứng do chích ngừa trong thời gian gần gây khiến không ít mẹ hoang mang khi đưa con đi chích ngừa, thậm chí có mẹ còn quyết định ngưng chích ngừa cho con. Là một người thực hành nghề y, bác sỹ có nhận định gì về những "biến chứng do tiêm vaccine" này?

Thời gian gần đây, một số thông tin báo chí đăng tải các vụ biến chứng xảy ra sau khi chích ngừa mà đa số nguyên nhân tử vong không liên quan đến vaccine khiến phụ huynh không dám đưa con đi chích ngừa. Hiện nay, chưa có một kết luận thực sự nào cho thấy những trường hợp tử vong sau khi tiêm phòng là do vaccine.

Cách đây 8 – 9 năm, có một vụ tai biến khi chích vaccine viêm gan B tại trạm y tế địa phương khiến vài trẻ tử vong. Hầu hết bố mẹ thường an táng con âm thầm, còn 1 trẻ được mổ tử thi để kiểm nghiệm và kết luận trẻ tử vong là do bị tắc mạch vành trong tim dẫn đến đột quỵ. Đó là tình trạng bệnh rất hiếm khi xảy ra ở sơ sinh, và nếu bé sơ sinh đó không chích ngừa ngày hôm đó, nó vẫn có thể tử vong do tắc mạch vành tim.

Hai sự kiện xảy ra trước sau hay cùng lúc thì có mối liên hệ về thời gian, nhưng không chắc chúng có mối liên hệ nhân quả (có nghĩa là sự kiện này gây ra sự kiện kia). Do đó, muốn biết trường hợp tử vong sau khi chích ngừa có phải gây ra do chính vaccine hay không thì thường phải giải phẫu tử thi để khám nghiệm.


Vào năm 2006, có một vụ tai biến sau khi chích vaccine MMR tại một số trường ở quận 5, 1 trẻ tử vong và khoảng 5 - 6 trẻ khác bị nhiễm trùng huyết khiến cho các phụ huynh không ai dám cho con chích ngừa MMR. Thực chất, tai biến đó không liên quan đến bản thân vaccine MMR, mà là do vi khuẩn tụ cầu lây vào một số trẻ được chích và gây nhiễm trùng huyết. Nguồn gốc của vi khuẩn đó có lẽ từ hầu họng của 1 nhân viên chích ngừa, kết luận này được đưa ra sau khi đoàn thanh tra y tế kiểm tra sức khoẻ của các trẻ, các nhân viên y tá và cả của cha mẹ trẻ.

Vấn đề về thông tin đôi khi không chính xác đã làm cho phụ huynh lo sợ, không cho con chích ngừa kịp thời và đầy đủ, khiến một số bệnh quay trở lại như sởi và thuỷ đậu. Không chỉ ở Việt Nam, mà cả trên thế giới. Năm 2012-2013 tại Anh và Wales xảy ra 1 dịch sởi gây bệnh cho khoảng 3000 bệnh nhân, hầu hết khoảng 10-18 tuổi.

Nguyên nhân của vụ dịch sởi đó là do 1 nghiên cứu của BS Andrew Wakefield được công bố vào năm 1998 cho rằng: Vaccine MMR (sởi - quai bị - Rubella) có liên quan đến bệnh tự kỷ ở trẻ em (dù nghiên cứu này được xác định là làm giả số liệu và không được công nhận sau đó).

Vì những thông tin đó, các phụ huynh từ chối chích ngừa cho trẻ. Kết quả là những trẻ không được chích ngừa sởi đầy đủ lúc đó đã không có đủ miễn dịch bảo vệ với sởi nên mới bị mắc bệnh sởi trong trận dịch đó.

Tại Mỹ, từ năm 2012 đến 2013, tỷ lệ tiêm chủng có sự suy giảm nhẹ khoảng 1%. WHO (Tổ chức Y tế Thế giới) cho rằng, một trong những lí do khiến cho sự tụt lùi trong việc tiêm chủng cho trẻ bao gồm sự tranh cãi về phong trào bài vaccine. Tờ Time (Mỹ) đưa tin, tỷ lệ tiêm phòng bệnh sởi ở trẻ khoảng 1 tuổi tại Mỹ là 91%, chỉ ngang bằng với đất nước Angola ở châu Phi. Điều này khiến cho bệnh sởi, vốn được coi là đã bị xoá sổ từ năm 2000 tại Mỹ đã bùng phát trở lại thành dịch sởi trên quy mô lớn vào tháng 12/2014 và lan rộng hơn mười mấy bang trên cả nước khiến người dân lo ngại.

2. Có những thông tin cho thấy rằng thuỷ ngân được dùng trong việc bảo quản vaccine. Tuy nhiên, thuỷ ngân là chất gây hại cho cơ thể. Liệu điều này có gây nguy hại đến sức khoẻ của trẻ khi tiêm vaccine được bảo quản bởi thuỷ ngân, thưa bác sỹ?

Có một số người lo ngại về việc có chất bảo quản vaccine là thủy ngân, có thể gây hại cho não. Trong một số vaccine có chứa một lượng cực nhỏ hợp chất có thủy ngân (ethyl thủy ngân) để ngăn ngừa sự phát triển của một số loại nấm hay tác nhân nhiễm trùng (chất bảo quản vaccine).

Trong khi đó, một số nghiên cứu cho thấy một hợp chất khác của thủy ngân (methyl thủy ngân) có thể độc đối với não. Hai loại hợp chất thủy ngân này khác nhau về bản chất, nên lo lắng về việc chất bảo quản thủy ngân trong vaccine gây độc cho não là chưa có căn cứ khoa học. Tuy nhiên, các nhà sản xuất đã loại bỏ thủy ngân ra khỏi nhiều loại vaccine (hay nếu còn thì chỉ với một lượng cực ít) hiện nay.


Có lẽ điều mà phụ huynh sợ nhất khi đưa con đi chích ngừa là bé bị dị ứng vaccine nặng (tình trạng sốc phản vệ) có thể dẫn đến tử vong. Tình trạng dị ứng nặng hay sốc phản vệ do chích ngừa có lẽ không nhiều như bảo chí đăng tin. Bởi để đưa ra một vaccine trên thị trường, vaccine đó đã được kiểm tra và thử nghiệm rất nghiêm ngặt qua nhiều bước để loại trừ tất cả những rủi ro có thể xảy ra.

Đầu tiên là chích ngừa trên động vật sống để thử nghiệm, kiểm tra phản ứng và kết quả. Sau đó chích ngừa cho một nhóm người tình nguyện nhỏ. Trong quá trình chích ngừa thử nghiệm, những người tình nguyện sẽ được theo dõi trong một thời gian đủ lâu để xem xét các phản ứng và hiệu quả từ vaccine. Tiếp đó, Vaccine mới mở rộng ra để sử dụng cho một nhóm đông hơn và cuối cùng, mới mang đến sử dụng cho số đông và cộng đồng.

Xác suất để xảy ra phản ứng sốc phản vệ là rất hiếm (dự đoán là khoảng 1/1.000.000). So với xác suất cực thấp này, thì xác suất trẻ, khi không được chủng ngừa vaccine, có nguy cơ mắc bệnh truyền nhiễm nguy hiểm đến tính mạng (như viêm màng não mủ, nhiễm trùng máu, ho gà, …) và lây nhiễm cho cộng đồng là một con số cao hơn rất nhiều.

3. Đâu là biểu hiện của sốc phản vệ sau khi tiêm vaccine và trẻ sẽ có biểu hiện đó trong thời gian bao lâu sau khi được tiêm thưa bác sỹ?

Sốc phản vệ do chủng ngừa cũng sẽ có biểu hiện như bất kỳ sốc phản vệ do tác nhân nào khác như thực phẩm (đậu phộng) hay các loại thuốc chẳng hạn. Ở mức độ nặng nhất thì trẻ sẽ bị truỵ tim mạch và ngưng thở ngay lập tức. Tuy nhiên trường hợp đó hiếm khi xảy ra. Đa số sốc phản vệ sẽ có hiện tượng tụt huyết áp, khiến trẻ bị mệt nhiều, lừ đừ, tay chân lạnh.

Ở một số người, sốc phản vệ có thể gây ra phù nề ở thanh quản (đường thở ở họng) gây khó thở cấp tính. Tình trang sốc phản vệ như vậy cần được cấp cứu kịp thời tại cơ sở y tế gần nhất. Ở bất cứ trạm y tế hay bệnh viện nào, các bác sỹ và y tá đều được đào tạo để xử lý sốc phản vệ ngay tại chỗ. Và người ta cũng tính được xác xuất là hầu hết các trường hợp sốc phản vệ đều diễn ra trong vòng 15 đến 30 phút đầu tiên sau khi tiêm. Còn hiếm hoi lắm mới có việc sốc phản vệ trong quãng thời gian lâu hơn sau đó.