Thị trường chip: Trung Quốc đang đe dọa Intel, Samsung và TSMC

Sự "say máu" này đang phản ánh tham vọng lớn lao của Trung Quốc cho ngành bán dẫn của mình. Mục tiêu của họ khá rõ ràng, đó là phá vỡ thế thống trị của các công ty chuyên sản xuất và cung cấp ra thị trường các linh kiên bán dẫn của Mỹ, Hàn Quốc, Đài Loan và Nhật Bản. Chính phủ Trung Quốc muốn tạo ra "một phiên bản Trung Quốc" về lĩnh vực chip, trước mắt là đối với phần lớn những công ty đang dẫn đầu ngành công nghệ tại nước này, sau đó họ dần "vượt qua chính mình" trong cuộc đua hướng tới những con chip sử dụng trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo.

Điều này thể hiện rõ khi Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường đã gọi ngành sản xuất bán dẫn là ưu tiên hàng đầu trong số 10 ngành công nghiệp tại Trung Quốc vào tháng Ba vừa qua, và ông muốn thúc đẩy chúng trong sáng kiến “Made in China 2025”. 

Trung Quốc đang nuôi tham vọng sản xuất chip nhớ. Ảnh chỉ để minh họa.

Tham vọng này đã bộc lộ và thể hiện rất rõ ràng ngay từ năm 2014, khi Trung Quốc ra mắt Quỹ Đầu tư "Mạch Tích hợp Quốc gia" – hay còn được biết đến với tên "Big Fund", với số vốn ban đầu 138 tỷ Nhân dân tệ (tương đương với 21,9 tỷ USD), và họ hy vọng sẽ tăng tốc được khoản đầu tư này từ cả chính quyền địa phương lẫn khối tư nhân. Hiện Big Fund đang trong giai đoạn gây quỹ thứ hai, với ít nhất 150 tỷ Nhân dân tệ. Theo Credit Suisse ước tính, tổng vốn đầu tư của Trung Quốc vào nguồn Quỹ này sẽ vào khoảng 140 tỷ USD cả thảy.

Ở một góc độ khác, trong lịch sử gần 9 năm của mình, viện bảo tàng Shanghai Integrated Circuit của Trung Quốc gần như chỉ là một nơi để trẻ em học về cách sử dụng các con chip máy tính. Nhưng gần đây, nó đã trở thành nơi thu hút sự quan tâm của các quan chức từ khắp các tỉnh, thành, đặc khu kinh tế,... của Trung Quốc, khi Bắc Kinh tuyên bố rằng: Việc tạo ra ngành công nghiệp bán dẫn đứng đầu thế giới là ưu tiên hàng đầu của quốc gia này.

Ngay cả quan chức đến từ các tỉnh xa xôi như Cam Túc, Vân Nam, thậm chí cả từ khu vực Urumqi (Tây Tạng) và Mông Cổ cũng tìm đến đây để "được học hỏi về điều lớn lao tiếp theo" của Trung Quốc. “Nhiều người trong số các đại diện này biết rất ít về chip, nhưng tất cả những người này đều muốn nắm bắt được cơ hội đầu tư 'ngàn năm có một', vốn đang được các nhà hoạch định chính sách tạo ra.” - Ông Lance Long, giám đốc bảo tàng này cho biết.

Doanh thu ngành chip tính theo quốc gia, lãnh thổ: Hiện Trung Quốc chỉ gần bằng 1/9 so với Mỹ.

Nhưng tại sao Trung Quốc lại cần đến các con chip? Câu trả lời quá dễ: Trung Quốc muốn chấm dứt sự phụ thuộc của mình vào công nghệ nước ngoài, khi kim ngạch nhập khẩu hàng năm của họ cho các sản phẩm liên quan đến bán dẫn lên tới 260 tỷ USD – vượt qua cả dầu mỏ. Bởi thế, họ cũng muốn "dịch chuyển lĩnh vực sản xuất" của mình sang các sản phẩm có giá trị cao hơn.

Ngoài ra, còn có các lo ngại về vấn đề an ninh quốc gia nữa. Các con chip đóng vai trò như những bộ não trong các thiết bị điện tử trong các thiết bị, từ smartphone và PC, tới các ô tô kết nối và trung tâm dữ liệu, hay camera an ninh; vì vậy, chúng có ảnh hưởng mạnh mẽ đến ngành tình báo. Trung Quốc muốn chống lại các rò rỉ về bảo mật quốc gia, nhất là sau khi Edward Snowden - một cựu nhân viên tình báo Mỹ, đã tiết lộ rằng, có các mối liên hệ giữa những nhà cung cấp công nghệ Mỹ và chương trình giám sát khổng lồ của Cơ quan An ninh Quốc gia Mỹ. Bởi thế, việc tự sản xuất ra các con chip càng thôi thúc chính phủ thực hiện sớm.

Tuy nhiên, không có gì đảm bảo cho thành công cho ngành chip Trung Quốc cả. Các nỗ lực trước đây của quốc gia này để xây dựng một ngành công nghiệp chip, bao gồm một cuộc vận động lớn vào những năm 90, phần lớn đã không thành công, bởi công nghệ của họ đã lạc hậu, bị bỏ lại quá xa phía sau so với những người khổng lồ toàn cầu như Samsung Electronics và Intel. Bởi thế, theo các nhà phân tích tại Natixis, điều này làm mục tiêu của Trung Quốc về việc sản xuất đáp ứng được 75% nhu cầu chip trong nước vào năm 2025 là quá tham vọng.

Nhưng không giống các nỗ lực trước đây - khi những khoản đầu tư bị phân tán và không đúng chỗ, hiện Trung Quốc đang tìm kiếm các chuyên gia từ bên ngoài bằng cách mời chào các công ty nước ngoài đến thiết lập các cơ sở sản xuất tiên tiến ở trong lãnh thổ của họ. Điều này sẽ giúp tạo ra một chuỗi cung cấp đầy đủ và thu hút tài năng, có thể giúp Trung Quốc có "bước tiến dài" về công nghệ sản xuất chip.

Cùng với đó, động thái mới nhất của Mỹ khi ngăn cản các công ty Mỹ bán linh kiện cho ZTE - một nhà sản xuất smartphone và cung cấp thiết bị viễn thông của Trung Quốc, sẽ càng củng cố thêm quyết tâm sản xuất chip bằng được và thay thế được càng nhiều nhà cung cấp nước ngoài (cho họ) càng tốt.

Về phía mình, các nhà phân tích cũng cho rằng, Trung Quốc đã học được bài học từ các sai lầm trong quá khứ của mình. Mark Li, nhà phân tích tại Bernstein Research cho biết: “Nó hoàn toàn khác so với hàng thập kỷ trước đây, khi Trung Quốc trải qua một kinh nghiệm đau đớn cho việc xây dựng ngành bán dẫn từ không gì cả. Lần này, đó là câu chuyện hoàn toàn khác khi quốc gia này đã có mọi yếu tố cần thiết, bao gồm cả một thị trường rộng lớn và các nhà sản xuất hùng mạnh trong nước ở các lĩnh vực smartphone, tivi, PC, và cả ô tô…, chỉ còn là vấn đề thời gian cho họ để thu được quả ngọt.”

"Trái ngọt đầu tiên" cho các khoản đầu tư lớn vào chip của Bắc Kinh có thể đến vào cuối năm 2019, khi họ bắt đầu xuất xưởng lô chip nhớ đầu tiên của mình. Hiện tại, Trung Quốc vẫn chưa sản xuất được các loại chip này với khối lượng đủ lớn. Nhưng các giám đốc trong ngành đều cho rằng, chip nhớ Trung Quốc có thể gây ra một bước đột phá quan trọng trên thị trường khi các công ty của họ có thể sản xuất chúng với số lượng đủ lớn, điều có thể xảy ra trong 3 đến 5 năm nữa.

Siêu nhà máy chip rộng bằng 2.380 sân bóng rổ của Tsinghua Unigroup đang được khởi công.

Và khi điều đó xảy ra, nó có thể tác động đến 2 thị trường bộ nhớ NAND flash và chip nhớ DRAM. Việc sản xuất bộ nhớ NAND flash trên toàn cầu - với giá trị hàng năm lên tới 58 tỷ USD, hiện đang do 6 công ty kiểm soát, bao gồm: Samsung Electronics, Toshiba, Western Digital, SK Hynix, Micron Technology và Intel. Trong khi đó, theo hãng nghiên cứu TrendForce  (Đài Loan), số công ty thống trị DRAM còn ít hơn nữa, gồm: Samsung, SK Hynix và Micron, cùng nhau nắm giữ đến 95% thị trường trị giá 71 tỷ USD vào năm 2017 vừa qua.

Cũng theo báo Nikkei Asia, một tập đoàn của Trung Quốc - do nhà nước chống lưng, với tên gọi Tsinghua Unigroup sẽ đóng "một vai trò quan trọng" trong việc quyết định: Liệu các nhà sản xuất chip Trung Quốc có thể thành công, dám thách thức sự thống trị hiện thời của các công ty sản xuất chip khổng lồ như Samsung, Toshiba, SK Hynix trên thị trường bộ nhớ hay không.

Ban đầu Tsinghua cố gắng tìm đường gia nhập vào thị trường thông qua thương vụ mua lại Micron với giá 23 tỷ USD và trở thành cổ đông lớn nhất của Western Digital. Tuy nhiên, cả hai vụ việc đều bị chính phủ Mỹ chặn lại. Cùng lúc đó, những hãng thống trị thị trường chip cũng đã miễn cưỡng cấp giấy phép công nghệ của mình cho những người đến sau. Nhưng các thất bại lẫn các thông tin bất lợi này vẫn không làm giảm bớt "sự nhiệt tình" của Tsinghua.

Hiện Yangtze Memory Technologies - Một Chi nhánh của tập đoàn này, đang bỏ ra 24 tỷ USD để xây dựng một nhà máy chip nhớ tiên tiến đầu tiên của quốc gia này tại thành phố Vũ Hán. Cũng với đó, họ đã chiêu mộ được hàng ngàn kỹ sư từ Samsung, SK Hynix, Micron và Nanya Technology về đầu quân và vào ngày 11/4 vừa qua, họ đang bắt đầu đưa các trang thiết bị vào trong nhà máy.

Chủ tịch của Tsinghua Unigroup, ông Zhao Weiguo thông báo rằng, công ty sẽ bắt đầu sản xuất lô hàng đầu tiên là các chip nhớ NAND Flash 32 lớp trong năm nay. Nhưng theo Avril Wu, một nhà quan sát lâu năm của thị trường này tại TrendForce, cho rằng nhiều khả năng Yangtze Memory sẽ không sẵn sàng xuất xưởng các chip 64 lớp, hiện đang là tiêu chuẩn của ngành công nghiệp này, ít nhất cho đến cuối năm 2019.

Theo những người thân cận và am tường sự việc, Apple - khách hàng lớn nhất thế giới cho các chip nhớ NAND Flash, gần đây đã đến thăm Yangtze Memory để tìm hiểu về quá trình phát triển của họ. Hiện vẫn chưa rõ, liệu nhà sản xuất iPhone có chịu áp lực từ Trung Quốc và phải tìm kiếm các nhà cung cấp chip từ quốc gia này hay không, nhưng Apple chắc chắn sẽ muốn đa dạng hóa các nhà cung cấp chip nhớ để giảm mức độ phụ thuộc vào Samsung.

Còn CEO của Samsung Electronics - ông Kim Ki-Nam và CEO Micron - ông, Sanjay Mehrotra, đều nhận thức được "cuộc tấn công của Trung Quốc" trong ngành sản xuất chip. Nhưng họ đều cho rằng, các nhà sản xuất Trung Quốc phải đối mặt với nhiều rào cản công nghệ cao để gia nhập thị trường.

“Chúng tôi nhận ra rằng, chính phủ Trung Quốc đang hỗ trợ tích cực (cho các công ty mới nổi lên trong lĩnh vực sản xuất chip này), nhưng rất khó để lấp đầy các khoảng cách công nghệ trong ngắn hạn thông qua các khoản đầu tư lớn.” - Ông Kim Ki-Nam đã cho biết như thế, trong cuộc họp thường niên của công ty Samsung hồi tháng Ba vừa qua.

Tuy vậy, vẫn có những lý do chính đáng cho mối lo ngại đó, khi công suất dự kiến (về sản xuất chip) của Trung Quốc là rất lớn. Cụ thể, Yangtze Memory dự định sản xuất ra 300.000 đĩa wafer NAND flash mỗi tháng trong những năm tới đây, tương đương khoảng 20% sản lượng toàn cầu hiện tại.

“Ngay cả khi chỉ có 1/3 hoặc thậm chí ít hơn mức sản lượng dự tính này được thực hiện trong 3 đến 5 năm tới, nó cũng có thể gây ra một đợt sụt giảm mạnh về giá chip nhớ và gây tổn thương cho lợi nhuận của các nhà cung cấp hiện tại.” Sean Yang, nhà phân tích tại CINNO Thượng Hải cho biết.

Mặt khác, các nhà sản xuất Trung Quốc có lợi thế ở một thị trường khổng lồ, với các nhà sản xuất trong nước luôn mong muốn sử dụng chip trong nước nhiều hơn. Theo Gartner, các thương hiệu Trung Quốc kiểm soát gần 50% thị trường smartphone toàn cầu, 36% thị trường PC và tablet trong năm 2017. Các cơ quan chính phủ cũng là những người sử dụng đầu tiên.

Một rào cản tiềm năng khác – sở hữu trí tuệ, bao gồm thiết kế chip và các kỹ thuật sản xuất, cũng không phải là mối lo ngại với các nhà sản xuất chip Trung Quốc. Các nhà phân tích cho biết, “các vấn đề về sở hữu trí tuệ sẽ không bao giờ là rào cản cho những người mới.” - Ông Peng của IEK cho biết. “Nhiệm vụ quan trọng nhất là mang lại kết quả, và ngay cả khi có lo ngại về sở hữu trí tuệ, họ luôn có thể quay lại thương lượng với những người chơi lớn để dàn xếp vụ việc với một mức phí bản quyền nhất định.”, ông Peng nói.

Đối với Trung Quốc, việc mang lại càng nhiều nhà sản xuất chip nước ngoài tầm cỡ thế giới là cách dễ nhất để đạt được mục tiêu củng cố chuỗi cung cấp nhằm hỗ trợ cho ngành công nghiệp mới của họ.

“Trong dài hạn, việc mở rộng các cơ sở sản xuất tiến bộ tại Trung Quốc có thể là sự đánh đổi cho các người chơi hiện tại, bởi vì họ có thể đang giúp đỡ cho các đối thủ cạnh tranh tiềm năng của mình. Nó cũng giống như những người mới đến có thể đi tới Havard hoặc MIT ở gần nhà họ thay vì ra nước ngoài.” - Một giám đốc điều hành giấu tên ở Đài Loan cho biết. 

Cẳng hạn TSMC đã chi ra 3 tỷ USD cho một nhà máy chip cao cấp 12 inch ở thành phố Nam Kinh, Trung Quốc, có khả năng bắt đầu sản xuất vào trước tháng Tư. Và cách không xa nhà máy của TSMC tại Nam Kinh, Tsinghua Unigroup cũng đang xúc tiến xây dựng một "siêu nhà máy" sản xuất chip nhớ có tổng kinh phí 30 tỷ USD, với diện tích rộng bằng 2.380 sân bóng rổ. Dự án của Tsinghua sẽ được hưởng lợi từ bất kỳ nhà cung cấp nào TSMC mang tới cộng đồng này.

“Rất khó cho những người chơi mới nổi có được sự hỗ trợ tốt từ các nhà cung cấp vật liệu và thiết bị chip hàng đầu thế giới, nhưng các nhà sản xuất chip nước ngoài sẽ mang lại toàn bộ các nhà cung cấp đó, thậm chí tới các thành phố xa xôi nếu họ có nhà máy ở đó.” - Ông Sheng của Gartner cho biết. 

“Và những nhà sản xuất chip nước ngoài này có thể giúp chúng tôi đào tạo một nhóm các kỹ sư để sau này có thể làm việc cho các công ty của Trung Quốc.”

Động lực phức tạp này sẽ chỉ trở nên trầm trọng hơn khi các nhà sản xuât Trung Quốc tìm đường vươn ra sân chơi toàn cầu. “Chúng ta sẽ thấy ngày càng nhiều xung đột về quyền lợi sắp tới – giữa các quốc gia và sau đó là giữa các nhà cung cấp trong và ngoài nước,” - Sean Yang của CINNO, cho biết.