Rối loạn hoạt động cơ thể do thiếu kẽm

PN - Cơ thể luôn cần các vi chất dinh dưỡng để hoạt động và phát triển. Khi cơ thể bị thiếu hụt vi chất, thường khó nhận biết. Thiếu kẽm đang là vấn đề đáng lo ngại cho sức khỏe cộng đồng

Cần thiết cho tăng trưởng thể chất

Kẽm đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe và tình trạng dinh dưỡng của con người. Kẽm tham gia vào các hoạt động của trên 300 enzym trong các phản ứng sinh học quan trọng, trong đó có các enzym tiêu hóa và nhất là các enzym cần thiết cho sự tổng hợp protein và các hormone tăng trưởng, hormone sinh dục. Kẽm rất cần cho sự tăng trưởng thể chất; sự phát triển của các chức năng về miễn dịch, chức năng tiêu hóa, não, nội tiết, cơ, xương, sự trưởng thành giới tính. Thiếu kẽm thường kèm theo thiếu đa chất do suy giảm khả năng tiêu hóa, hấp thu và chuyển hóa, gây ra nhiều rối loạn, làm ảnh hưởng đến sức khỏe.

Các nguyên nhân gây thiếu kẽm

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến thiếu kẽm: chế độ ăn nghèo kẽm, ăn chay trường, quen ăn kham khổ, nuôi ăn qua đường tĩnh mạch kéo dài; tiêu hóa hấp thu kém: tiêu chảy mạn tính, viêm ruột, hội chứng ruột ngắn, điều trị thiếu máu thiếu sắt kéo dài; bị mất kẽm: do tiêu chảy cấp, bỏng, xuất huyết, ra nhiều mồ hôi, hội chứng thận hư, thiếu máu huyết tán, chấn thương, phẫu thuật, dùng thuốc lợi tiểu kéo dài, dẫn lưu hoặc rò rỉ dịch phần ruột trên và thẩm phân. Nguy cơ thiếu kẽm dễ xảy ra lúc cơ thể gia tăng nhu cầu: khi mang thai, trẻ đang tăng trưởng nhưng thiếu cung cấp; trẻ sinh ra nhẹ cân, bà mẹ mang thai bị nghén, thời kỳ cho con bú và dưỡng bệnh.

Các biểu hiện thường gặp của thiếu kẽm

- Ở trẻ nhỏ: chán ăn, giảm tiêu thụ năng lượng, chậm tăng trưởng, cơ teo nhão. Trẻ dễ bị kích thích, run, khàn giọng. Thiếu kẽm gây viêm da quanh các lỗ tự nhiên, viêm da vùng mặt trước chi dưới, mụn bỏng ở da, mụn mủ, dày sừng; viêm niêm mạc miệng, viêm lưỡi; loạn dưỡng móng, viêm mé móng, tóc giòn dễ gãy, đầu mút của tóc nhọn, hói đầu… Với trẻ thiếu kẽm, nhiễm trùng dễ tái diễn do suy giảm chức năng miễn dịch.

- Ở trẻ lớn hơn, còn có thêm các triệu chứng: ăn bậy (thường ăn đất), rối loạn vị giác và khứu giác, chậm tăng chiều cao, suy nhược, thay đổi tính tình, suy yếu hoạt động của não, rối loạn về tâm-thần kinh: thờ ơ vô cảm, mất điều hòa lời nói, tăng động. Trẻ sợ ánh sáng, mù đêm, viêm mí mắt và có thể chậm dậy thì, thiểu năng sinh dục.

Trong các nghiên cứu gần đây, chúng tôi đã phát hiện thêm các rối loạn do thiếu kẽm ở trẻ em như nôn ói, không ăn thịt cá, rối loạn giấc ngủ: trằn trọc khó ngủ, khóc đêm...

- Ở bà mẹ mang thai và cho con bú: thiếu kẽm gây nghén, biếng ăn, giảm ăn, mất sữa.

Nên bổ sung kẽm sớm cho những trường hợp nào?

Bổ sung kẽm khi có nguyên nhân do thiếu cung cấp và có các biểu hiện báo động sớm ở trẻ em như sau:

- Rối loạn tiêu hóa: chán ăn, giảm ăn, giảm bú kéo dài, hôi miệng, nôn trớ kéo dài, táo bón...

- Suy giảm miễn dịch: nhiễm trùng (hô hấp, tiêu hóa, da…) tái diễn nhiều lần.

- Rối loạn thần kinh: rối loạn giấc ngủ, ngủ ít, trằn trọc khó ngủ, thức giấc, khóc đêm, thờ ơ lãnh đạm, suy giảm trí nhớ.

- Trẻ sơ sinh nhẹ cân, chậm tăng trưởng thể chất, nhão cơ.

Ở các bà mẹ nên bổ sung kẽm sớm khi thấy có biểu hiện nghén lúc mang thai, giảm tiết sữa, biếng ăn, ăn không ngon miệng kèm kém ăn, kém ngủ, cơ nhão.

Nhu cầu kẽm hằng ngày ở trẻ em từ sơ sinh đến một tuổi được khuyến nghị ở Mỹ(*) là 5mg, từ 1 - 10 tuổi là 10mg, nam thanh niên và đàn ông là 15mg, nữ thanh niên và phụ nữ là 12mg, phụ nữ có thai là 15mg, phụ nữ cho con bú là 19mg trong sáu tháng đầu và 16mg trong sáu tháng kế. Khi thiếu kẽm, cần sử dụng liều điều trị. Nên kết hợp bổ sung kẽm với các chất dinh dưỡng có nguy cơ thiếu hụt đi kèm như sắt, canxi, magiê, vitamin A, vitamin C, vitamin nhóm B và chế độ ăn giàu kẽm như thịt, cá, trứng, sữa, tôm, cua, nấm mèo, các loại đậu, rau củ.

Cách nào để phòng chống thiếu kẽm?

Cần phòng chống thiếu kẽm sớm ngay từ khi người mẹ có các biểu hiện nghén, biếng ăn, giảm ăn, bào thai chậm tăng trưởng. Nên nuôi con bằng sữa mẹ và không cai sữa sớm trước 12 tháng. Cho trẻ ăn đầy đủ và đa dạng các loại thực phẩm, nhất là thức ăn giàu kẽm. Phòng chống bệnh nhiễm trùng, cho trẻ ăn đầy đủ và bổ sung kẽm trong lúc bệnh nhiễm trùng, tiêu chảy. Bổ sung kẽm vào thực phẩm trong thực đơn hàng ngày.

 TS-BS NGUYỄN THANH DANH (Trung tâm Dinh dưỡng TP.HCM)

(*) Nhu cầu khuyến nghị trên tương đương với nhu cầu khuyến nghị cho người Việt Nam với khẩu phần có giá trị sinh học thấp nhưng tròn số.