Giải pháp 'đổi súng lấy quà' thực sự có hiệu quả

TTO - Nước Mỹ chật vật tìm kiếm các giải pháp giảm thiểu bạo lực do súng đạn trong tình thế chưa thể cấm đoán quyền sở hữu súng của người dân. Đã có những biện pháp hiệu quả...

Bị cáo Dylann Roof bị dẫn giải ra tòa - Ảnh: AP

Ngày 10-1-2017, tòa án ở bang Nam Carolina kết án tử hình đối với bị cáo Dylann Roof, 22 tuổi.

Một năm rưỡi trước đó, vào đêm 17-6-2015, Dylann Roof đã xông vào nhà thờ Hội thánh Tin Lành ở Charleston và xả súng sát hại 9 người. Điều đáng ngạc nhiên là hắn đã mua trót lọt một khẩu súng vài tuần trước khi gây án cho dù đã từng bị bắt vì chơi ma túy. 

Giám đốc FBI James Comey lúc bấy giờ thừa nhận có sai sót trong quá trình kiểm tra nhân thân. Hóa ra thông tin vụ bắt giữ Dylann Roof không được chuyển vào dữ liệu lưu trữ của FBI nên khi hắn mua súng, FBI tra cứu nhưng không phát hiện. Đây là một ví dụ về những chiêu lách luật mua súng ở Mỹ.

Kẻ xấu lách luật, FBI cũng bó tay

Theo quy trình, cửa hàng bán súng có giấy phép do liên bang cấp phải lưu trữ lý lịch người mua súng, sau đó FBI đối chiếu danh tính người mua súng với dữ liệu tội phạm.

Luật cũng quy định trong vòng năm ngày làm việc, cửa hàng bán súng phải báo cáo những người mua trên hai khẩu súng cho Cục Rượu, thuốc lá, vũ khí và chất nổ (ATF) thuộc Bộ Tư pháp, song theo luật, cảnh sát lại không có nghĩa vụ phải điều tra. 

Hiện nay chỉ ba bang California, New York và New Jersey cấm bán khẩu súng thứ hai cho cùng một người mua trong thời gian từ 30-90 ngày. 

Thế nhưng, nếu ai mua lại súng đã qua sử dụng của các cá nhân, người bán không bị bắt buộc phải xác minh nhân thân người mua. 

Như vậy ATF hay FBI cũng bó tay vì không có cách nào biết các vụ mua bán súng cá nhân để ngăn chặn khi cần.

Một kiểu lách luật khác là cải tiến súng bán tự động bắn từng phát một thành súng tự động. Trong vụ xả súng tại đêm nhạc ở Las Vegas tối 1-10 vừa qua, hung thủ Stephen Paddock có 12 khẩu súng bán tự động được hoán cải để bắn nhanh như súng tự động (tốc độ 500 viên/phút). 

Nhờ vậy, hắn có thể gây thương vong nhiều nạn nhân chỉ trong hơn 10 phút. Nhưng xét về luật thì súng cải tiến vẫn được xem là hợp pháp vì cơ chế bên trong của súng không thay đổi.

Năm 1985, báo New York Times từng đăng bài cảnh báo: "Đối với bọn tội phạm đã bị kết án hay kẻ không muốn lưu danh tính, thật quá dễ dàng khi mua súng ngắn bán tự động với một ít phụ tùng rồi hoán cải thành khẩu MAC-10 có ống giảm thanh".

Sau đó, Luật bảo vệ người sở hữu súng 1986 (luật McClure-Volkmer) đã cấm thường dân sử dụng súng tự động, trừ nhà sản xuất và nhà buôn súng. Do luật cấm này nên trong 91 vụ xả súng giết người hàng loạt xảy ra từ năm 1982 đến nay tại Mỹ, số liệu thống kê cho thấy không hung thủ nào sử dụng súng tự động.

Dù vậy, đối với những trường hợp cải tiến súng bán tự động thành súng tự động thì luật McClure-Volkmer chịu thua vì không thuộc phạm vi điều chỉnh của luật. Sáng 28-2-1997, một vụ cướp nhà băng xảy ra tại quận North Hollywood của Los Angeles. Hai tên cướp Larry Eugene Phillips và Emil Dechebal Matasareanu sử sụng súng bán tự động cải tiến đã khống chế hơn 300 cảnh sát trước khi bị tiêu diệt.

Các quan chức Los Angeles tại điểm đổi súng cuối tháng 12-2012 - Ảnh: AP

Bang California đổi súng lấy quà

Tổ chức phi lợi nhuận Trung tâm pháp luật về phòng chống bạo lực do súng ở San Francisco nghiên cứu các văn bản luật khác nhau của các bang, từ đó kết luận: nếu có luật "thông thái" kiểm soát được súng thì nhiều mạng người sẽ được cứu. 

Trong 10 bang có số người chết do súng thấp nhất, bảy bang đã ban hành văn bản luật kiểm soát súng chặt chẽ hơn hết. Trường hợp tiêu biểu để so sánh là bang Nevada và bang California.

Stephen Paddock, thủ phạm vụ xả súng ở Las Vegas (bang Nevada) tối 1-10, có thể mua hợp pháp hàng chục khẩu súng để gây án vì bang Nevada cho phép người dân muốn mua bao nhiêu súng, bao nhiêu đạn cũng được. Ngược lại, bang California là một trong những bang khắt khe nhất về súng nên được xem là mô hình kiểm soát súng tốt ở Mỹ.

Sau vụ Syed Rizwan Farook cùng vợ là Tashfeen Malik xả súng trong tiệc Giáng sinh ở San Bernardino (bang California) làm 14 người chết và 22 người bị thương (2015), bang California càng siết chặt quy định về súng hơn nữa.

Theo quy định của bang này, người mua và người bán phải có giấy phép do chính quyền bang cấp. Người mua súng phải qua kỳ thi viết để được cấp giấy chứng nhận dùng súng an toàn và phải qua kiểm tra lý lịch tư pháp trong thời gian 10 ngày. Mỗi băng đạn chỉ được tối đa 10 viên, một người chỉ được mua một khẩu súng mỗi tháng, cấm mua súng tấn công tự động. Hầu hết súng ngắn có đạn cỡ 50 mm và súng bán tự động đều bị cấm. Từ đầu năm 2012, bang cấm mang súng nơi công cộng hay trong ôtô. Người vi phạm bị phạt 1.000 USD.

Lúc bấy giờ Hiệp hội Súng quốc gia đã phản đối mạnh mẽ quy định về súng của bang California và tố bang này vi phạm tu chính án thứ hai hiến pháp Mỹ. Tháng 4-2017, NRA đã kiện bang California ra tòa án liên bang và dọa khi cần sẽ kiện tiếp đến tòa án tối cao.

Đặc biệt tại Los Angeles, hội đồng thị chính đã có sáng kiến phát động chương trình Gun Buy Back. Mỗi năm hai lần, thành phố này tổ chức đổi súng lấy quà để giảm số lượng súng lưu hành. Mỗi khẩu súng ngắn đổi lấy 100 USD, mỗi khẩu súng trường tự động đổi 200 USD. Biện pháp này đã mang lại hiệu quả. Theo thống kê, số người chết do súng đạn ở Los Angeles đến đầu năm 2015 đã giảm phân nửa so với năm 2010.

Chưa từng thấy!

Bà nghị sĩ Dianne Feinstein nói về dự luật cấm hoán cải súng bán tự động ngày 4-10 - Ảnh: Getty Images

Ngày 4-10 vừa qua, bà thượng nghị sĩ Dianne Feinstein (Đảng Dân chủ) đã đệ trình thượng viện dự luật cấm sản xuất và mua bán phụ tùng hoán cải súng bán tự động thành súng tự động. Nhiều nghị sĩ Đảng Cộng hòa tuyên bố ủng hộ dự luật này.

Tại Thượng viện, nghị sĩ John Cornyn, lãnh đạo phe đa số Đảng Cộng hòa, cho biết đã đề nghị Chủ tịch Ủy ban Tư pháp Chuck Grassley nhanh chóng tổ chức điều trần về dự luật trên.

Ở Hạ viện, Chủ tịch Paul Ryan, Chủ tịch Ủy ban Tư pháp Robert Goodlatte và nghị sĩ Mark Meadows phụ trách nhóm bảo thủ Freedom Caucus của Đảng Cộng hòa tán thành ban hành luật mới cấm hoán cải súng bán tự động.

Đây là sự kiện chưa từng thấy ở Hạ viện vì lâu nay mọi ý định siết chặt sử dụng súng đều bị ngăn chặn.

Ở Mỹ không có súng trong nhà mới là chuyện lạ

TTO - Dự án nghiên cứu độc lập Small Arms Survey (SAS) cho thấy người Mỹ sở hữu 42% của số 650 triệu khẩu súng dân sự của thế giới.